Angielski termin whistleblowing, tłumaczony w Polsce jako system sygnalizowania lub system dla sygnalistów, nadal budzi wśród pracodawców sprzeczne emocje i odbierany jest raczej jako zagrożenie, niż szansa dla organizacji.

Co to jest Dyrektywa o ochronie sygnalistów?

Dyrektywa o ochronie sygnalistów to potoczna nazwa Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej. Dyrektywa ta została opublikowana 26 listopada 2019 roku w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej i weszła w życie 17 grudnia tego samego roku. Tym samym – od grudnia 2019 roku – państwa członkowskie UE mają dwa lata na wdrożenie w krajowych porządkach prawnych regulacji przewidujących nowe obowiązki dla przedsiębiorców w zakresie obsługi i ochrony sygnalistów.

Kim jest sygnalista?

Sygnalista to osoba, która ujawnia działania niezgodne z prawem w swoim środowisku zawodowym. 

Sygnalistą może zostać:

• każdy pracownik, niezależnie od podstawy zatrudnienia (także osoby samozatrudnione, stażyści, wolontariusze),
• członek struktury korporacyjnej spółki (także udziałowcy, akcjonariusze, członkowie organów zarządzających i nadzorczych),
• pracownik zewnętrzny (wykonawca, podwykonawca, dostawca).

Dana osoba zostaje sygnalistą gdy zgłosi naruszenie w kontekście związanym z pracą. Ten kontekst rozumiany jest bardzo szeroko i obejmuje także proces rekrutacji, negocjację umowy, jak również zgłoszenia dokonywane po wygaśnięciu stosunku prawnego.

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej dąży do objęcia ochroną przed działaniami odwetowymi osoby, które takie nieprawidłowości zgłaszają.

Należy pamiętać, że uruchomienie mechanizmów ochrony uzależnione jest od dobrej wiary sygnalisty. Oznacza to, że przekonanie o prawdziwości zgłaszanych informacji i ich związku z zakresem przedmiotowym Dyrektywy muszą być uzasadnione.

Czy Dyrektywa w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej chroni tylko sygnalistów?

Nie, Dyrektywa w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej dodatkowo chroni rodzinę i inne osoby związane z sygnalistą, którym grożą negatywne konsekwencje związane ze zgłoszeniem nieprawidłowości. Przysługuje im analogiczna ochrona, co sygnaliście.

Jakie naruszenia może zgłosić sygnalista?

Zakres przedmiotowy Dyrektywy w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej dotyczy naruszeń w dziedzinach:

• zamówień publicznych,
• usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami,
• bezpieczeństwa transportu,
• ochrony środowiska,
• ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego,
• bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt,
• zdrowia publicznego,
• ochrony konsumentów,
• ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów informacyjnych.

Jak wyglądać system zgłaszania naruszeń przez sygnalistów zgodny z Dyrektywą w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej?

Dyrektywa przewiduje trzy sposoby zgłaszania naruszeń przez sygnalistów:

• kanały wewnętrzne umożliwiające zgłoszenie w ramach struktur danej organizacji (sektor publiczny i prywatny),
• kanały zewnętrzne w ramach wyznaczonych w tym celu organów administracji publicznej,
• podanie informacji o naruszeniach do wiadomości publicznej.

Dyrektywa faworyzuje kanały wewnętrzne umożliwiające zgłoszenie w ramach struktur danej organizacji, ale decyzja o tym, który kanał informowania zostanie wybrany należy do sygnalisty. Tym samym to na przedsiębiorcy leży ciężar ukształtowania takiej procedury zgłaszania nieprawidłowości i kultury organizacji opartej na zaufaniu, aby sygnaliści preferowali kanały wewnętrzne przed organami publicznymi i mediami.

W jaki sposób Dyrektywa w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej chroni sygnalistów?

Celem Dyrektywy w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej jest zapewnienie sygnalistom ochrony przed szeroko rozumianymi działaniami odwetowymi, m.in.:

• bezpodstawnemu zakończeniu stosunku pracy,
• odmowie przedłużenia stosunku pracy lub blokowaniu możliwości zatrudnienia u innych pracodawców,
• sabotowaniu ścieżki rozwoju kariery zawodowej,
• podważeniu wiarygodności sygnalisty.

Jakie zmiany czekają przedsiębiorców w związku z Dyrektywą w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej?

Przede wszystkim jest to dostosowanie lub utworzenie w strukturach wewnętrznych kanałów i procedur zgłaszania nieprawidłowości. Obowiązek ten obejmie podmioty zatrudniające co najmniej 50 pracowników. Przedsiębiorca może w tym celu zlecić obsługę systemu zgłoszeniowego podmiotowi zewnętrznemu.

Taki kanał musi chronić tożsamość sygnalisty przed ujawnieniem. Zakłada poufność komunikacji z sygnalistą, planowanie czynności wyjaśniających w taki sposób, aby nie naprowadzić osób trzecich na źródło informacji, bezpieczne przechowywanie i archiwizowanie zgłoszeń i dokumentacji.

Dyrektywa wymaga również, aby sygnalista otrzymał potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia w terminie 7 dni oraz informację o podjętych lub planowanych działaniach wraz z uzasadnieniem w terminie do 3 miesięcy.

Dodatkowo przedsiębiorcy powinni poinformować pracowników o zasadach korzystania z zewnętrznych kanałów zgłoszeniowych.

Kiedy Dyrektywa w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej zacznie obowiązywać w Polsce?

Państwa członkowskie otrzymały dwuletni termin na implementację Dyrektywy (od grudnia 2019 roku). Mniejsze przedsiębiorstwa (zatrudniające do 250 osób) otrzymają dodatkowe dwa lata na adaptację przepisów.

---

Możemy pomóc Ci wdrożyć prosty system do sygnalizowania nieprawidłowości w Twojej firmie. Napisz do nas na kontakt@sygnanet.pl

Pracownicy są najlepszym źródłem informacji na temat tego, co dzieje się w Twojej organizacji. Wykorzystaj to! Zachęć ich do informowania o potencjalnie szkodliwych zachowaniach w miejscu pracy.

Sygnalista w świetle definicji

Popularna Wikipedia, definiuje sygnalistę jako „demaskatora” – osobę nagłaśniającą działalność, która według niej jest najprawdopodobniej nielegalna lub nieuczciwa.

Fundacja im. Stefana Batorego formułuje status sygnalisty poprzez zadawanie pytań:

• Czy jestem sygnalistą?
• Czy nieprawidłowości lub wątpliwości etyczne mają związek z Twoją pracą – wydarzyły się w miejscu pracy lub środowisku zawodowym?
• Czy nieprawidłowości, które zgłosiłeś, stanowią zagrożenie dla interesu ponadindywidualnego – interesu pracodawcy lub interesu społecznego?
• Czy zgłoszenie, którego dokonałeś, było oparte na faktach?

Specjalizująca się w ochronie sygnalistów fundacja Government Accountability Project charakteryzuje ich jako osoby, które korzystają z prawa do wolności wypowiedzi aby zatrzymać wszelkie działania szkodzące zaufaniu publicznemu w miejscu pracy.

Australijski badacz i działacz społeczny, twórca  Grupy Działania Sygnalistów w Queensland William De Maria, opisuje sygnalistę jako zatroskanego obywatela, który całkowicie lub głównie kieruje się interesem publicznym i dobrowolnie dokonuje ujawnienia znaczącej nieprawidłowości dostrzeżonej w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych oraz zgłoszenia do osoby lub organu zdolnego podjąć śledztwo i pomóc w zaradzeniu problemowi.

Z kolei międzynarodowa pozarządowa organizacja Transparency International, która bada, ujawnia i zwalcza praktyki korupcyjne zwraca uwagę, że za sygnalistów należy uznać tych pracowników, którzy narażają się na groźbę kary poprzez raportowanie lub ujawnianie nieprawidłowości, w tym zagrożeń dla interesu publicznego.

Wielość definicji nie jest przypadkowa. Dowodzi raczej wspólnego mianownika dla różnych opisów tego samego zjawiska: sygnalista nie działa w swoim interesie.

Sygnalista w świetle Dyrektywy

Nas jednak najbardziej interesuje kim jest sygnalista w świetle Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej. Przypomnijmy, że od grudnia 2019 roku państwa członkowskie UE mają dwa lata na wdrożenie w krajowych porządkach prawnych regulacji, które przewidują nowe obowiązki dla przedsiębiorców w zakresie obsługi i ochrony sygnalistów.

Zakres przedmiotowy tzw. Dyrektywy o ochronie Sygnalistów dotyczy naruszeń w dziedzinach:

• zamówień publicznych,
• usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu,
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami,
• bezpieczeństwa transportu,
• ochrony środowiska,
• ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego,
• bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt,
• zdrowia publicznego,
• ochrony konsumentów,
• ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów informacyjnych.

Podkreślmy, że wymienione obszary nie wyczerpują spisu zachowań, których ujawnienie chroni sygnalistę na mocy Dyrektywy. Do takich czynów należą także wszelkie nieprawidłowości, które są sprzeczne z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, jak również naruszenia mające wpływ na interesy finansowe UE lub na jej rynek wewnętrzny.

Dyrektywa wprost nie definiuje sygnalisty, a jedynie wskazuje kto może być za niego uznany. Niezależnie od podstawy zatrudnienia, sygnalistą może zostać każdy pracownik, także osoba samozatrudniona, stażysta czy wolontariusz, jak również członek struktury korporacyjnej spółki (udziałowiec, akcjonariusz, członek organów zarządzających i nadzorczych) oraz pracownik zewnętrzny, na przykład podwykonawca albo dostawca.

Z Dyrektywy wynika również, że chroni ona nie tylko sygnalistów, ale i każdego, kto wskutek zgłoszenia nadużycia może stać się celem działań odwetowych. Mowa tutaj nie tylko o współpracownikach czy krewnych, ale także o osobach pomagających w zgłoszeniu – przedstawicielach związków zawodowych, doradcach, pracownikach organizacji społecznych etc. 

W momencie zgłoszenia sygnalista musi mieć uzasadnione przekonanie, że podaje informacje prawdziwe, ale nie ma znaczenia, czy w toku postępowania informacje te się potwierdzą. Jednak jeśli raport został złożony w złej wierze i świadomie zafałszowany, na zgłaszającego zostanie nałożona kara proporcjonalna do wagi oszustwa (tak, aby nie odstraszała uczciwych sygnalistów).

Źródła: wikipedia.org, sygnalista.pl, Marcin Waszak: „Strażnicy demokracji. Nowe perspektywy ochrony sygnalistów”, Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających przypadki naruszenia prawa Unii Europejskiej.

---

Możemy pomóc Ci wdrożyć prosty system do sygnalizowania nieprawidłowości w Twojej firmie. Napisz do nas na kontakt@sygnanet.pl