Dyrektywa o ochronie sygnalistów zaczęła obowiązywać 17 grudnia 2021 roku. Zgodnie z jej przepisami, wszystkie podmioty prawne w sektorze prywatnym i publicznym mają nowe obowiązki. Należą do nich m.in. obowiązek ustanowienia kanału komunikacji i procedur na potrzeby dokonywania zgłoszeń wewnętrznych o nieprawidłowościach. Polska ustawa nie jest jeszcze gotowa. Ostateczna wersja projektu została przekazana do dalszych prac legislacyjnych. Zatem pozostaje pytanie: czy sygnalista w Urzędzie jest chroniony przed działaniami odwetowymi, czy nie?
Sygnalista w Urzędzie – które urzędy muszą przygotować się na zmiany?
Zgodnie z dyrektywą, obowiązek dotyczy wszystkich podmiotów w sektorze prywatnym i publicznym, które zatrudniają co najmniej 50 pracowników. Podmioty zatrudniające powyżej 250 pracowników muszą wywiązać się z obowiązku do 17 grudnia 2021. Podmioty zatrudniające od 50 do 250 pracowników otrzymały na to dodatkowe 2 lata.
Ostateczny projekt ustawy wskazuje, że niektórzy będą musieli się pośpieszyć. Wszystkie instytucje publiczne, które zatrudniają co najmniej 50 pracowników, będą musiały wprowadzić wspomniany kanał i procedury przed grudniem 2023 roku.
Czy Urzędy powinny czekać na polską ustawę?
Wielu prawników wskazuje, że opóźnienie w przyjęciu polskiej ustawy nie wyłącza z konieczności stosowania dyrektywy bezpośrednio przez podmioty publiczne. Powołują się m.in. na wyrok Trybunału w sprawie van Duyn przeciwko Home Office. Mówi on, że jeżeli przepisy dyrektywy są bezwarunkowe oraz wystarczająco jasne i precyzyjne, jej postanowienia mogą wyjątkowo odnosić bezpośredni skutek. To znaczy, że mogą być stosowana przez sądy krajowe i na ich podstawie mogą zapadać orzeczenia. Zauważmy również, że Polska nie transponowała dyrektywy w terminie. Dlatego zastosowanie będzie miał również wyrok Trybunału w sprawie Pubblico Ministero przeciwko Tullio Ratti.
Mając na uwadze wymienione wyżej wyroki, warto skonsultować z prawnikiem czy nasza instytucja powinna bezpośrednio zastosować się do postanowień dyrektywy. Chodzi o to, aby uniknąć ewentualnych konsekwencji braku kanału, takich jak zgłoszenie nieprawidłowości zewnętrznie lub ujawnienie ich publicznie.
Sygnalista w Urzędzie na przykładzie naszych klientów
Wiele firm – podmioty publiczne i prywatne, które są naszymi klientami – wprowadziło kanał i ustanowiło procedury nie czekając ani na grudzień 2021, ani na prawo krajowe. Zadziało się tak z co najmniej z trzech powodów.
Po pierwsze, dyrektywa w jasny sposób określa obowiązki podmiotów prawnych w sektorze prywatnym i publicznym. Na jej podstawie można wybrać właściwy dla organizacji kanał do dokonywania zgłoszeń wewnętrznych oraz ustanowić odpowiednie procedury.
Po drugie, polska ustawa zapewne będzie miała bardzo krótkie vacatio legis. Firmy i Urzędy mają świadomość, że zostawianie sprawy sygnalistów na ostatni moment nie służy organizacji. Wcześniejsze wdrożenie i szkolenia dla pracowników sprzyjają najlepszym wyborom w zakresie samego kanału i wdrożenia procedur dostosowanych po potrzeb firmy.
Po trzecie wdrożenie systemu do zgłaszania nieprawidłowości prowadzi do wzmocnienia bezpieczeństwa finansowego firmy, skuteczniejszego zarządzania ryzykiem i efektywniejszego zarządzania organizacją. Odgrywa także kluczową rolę w zakresie ochrony reputacji firmy. Zwiększa się świadomość na ten temat, dlatego firmy chcą ułatwić dialog z pracownikami niezależnie od obowiązków prawnych.
O czym warto pamiętać?
- Dyrektywa zobowiązuje do ustanowienia kanału i procedur na potrzeby dokonywania zgłoszeń wewnętrznych i podejmowania działań następczych firmy 50+. Pamiętajmy jednak, że od 17 grudnia 2021 roku prawo chroni każdego sygnalistę, niezależnie od wielkości organizacji. Zawsze może on skorzystać z kanału zewnętrznego lub dokonać ujawnienia publicznego. Dlatego każda organizacja, niezależnie od wielkości, powinna przemyśleć wdrożenie kanału wewnętrznego. W ten sposób ma szansę na wyjaśnienie nieprawidłowości zanim te „ujrzą światło dzienne”.
- Pamiętajmy, że w samej ustawie zostaną raczej doprecyzowane kwestie dotyczące kanału zewnętrznego i sankcji za niewywiązanie się z postanowień dyrektywy. Ustawa może także poszerzyć zakres przedmiotowy zgłoszeń czy zwiększyć parasol ochronny nad sygnalistą. Zwróćmy jednak uwagę, że prawo krajowe na pewno tych uprawnień nie pomniejszy.
By 
