Rok od wejścia w życie Ustawy o ochronie sygnalistów w Polsce [25.09.2024 r.] - podsumowanie

Category : Artykuły i aktualności

Rok od wejścia w życie Ustawy o ochronie sygnalistów w Polsce [25.09.2024 r.] – podsumowanie

Nadszedł pierwszy czas podsumowań😊 25 września 2024 roku w Polsce zaczęła obowiązywać ustawa o ochronie sygnalistów. I choć wciąż brak orzecznictwa sądowego, to kierunki praktyki wyznaczają stanowiska organów takich jak Rzecznik Praw Obywatelskich, Urząd Ochrony Danych Osobowych czy Państwowa Inspekcja Pracy.

Zależy mi, aby w tym podsumowaniu wybrzmiała jedna kwestia: wąski katalog naruszeń objętych ochroną, przede wszystkim wyłączenie spraw pracowniczych. Dlaczego? Ponieważ może to budzić pytania, czy ustawa rzeczywiście obejmuje te obszary, w których sygnaliści najczęściej potrzebują wsparcia. W efekcie istnieje ryzyko, że regulacja będzie miała charakter bardziej formalny niż realnie chroniący. Ale o tym więcej poniżej.

Zrobiłam też analizę porównawczą z innymi państwami członkowskimi, m.in. Niemcami, Francją czy Holandią, aby wykazać, że polska implementacja rzeczywiście jest bardzo „konserwatywna”. Po co? Ponieważ ta „konserwatywność” może osłabiać zaufanie do procedur wewnętrznych i skłaniać sygnalistów do korzystania z kanałów zewnętrznych.

W obliczu tych wyzwań kluczowe znaczenie ma oczywiście proaktywne wdrażanie bezpiecznych i zgodnych z RODO procedur, korzystanie z dedykowanych narzędzi IT oraz budowanie kultury zaufania i transparentności. Równie istotna pozostaje świadomość sygnalistów co do warunków objęcia ochroną i rozbieżności w podejściu poszczególnych organów publicznych.

Ale zacznijmy od początku…

Geneza, zakres i wdrożenie Ustawy o ochronie sygnalistów (nie czytaj, jeśli pamiętasz co się działo od grudnia 2021 roku do czerwca 2024 roku😊)

Od Dyrektywy 2019/1937 do polskiej ustawy: kontekst legislacyjny i opóźnienia

Podstawą dla polskiej ustawy o ochronie sygnalistów jest Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r., której celem jest ustanowienie wspólnych, minimalnych standardów ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Wszystko to w celu poprawy egzekwowania prawa i polityk unijnych w określonych dziedzinach. Dyrektywa zakłada utworzenie bezpiecznych kanałów zgłoszeń, zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, oraz ochronę sygnalistów przed działaniami odwetowymi.

Pierwotny termin transpozycji Dyrektywy do prawa krajowego upłynął 17 grudnia 2021 roku. Wiele państw członkowskich, w tym Polska, nie dotrzymało tego terminu. Skutkowało to wszczęciem przez Komisję Europejską postępowań o naruszenie prawa UE. Ostatecznie, polska ustawa została opublikowana w Dzienniku Ustaw 24 czerwca 2024 r. i weszła w życie 25 września 2024 r. Nastąpiło to z ponad dwuletnim opóźnieniem w stosunku do pierwotnego unijnego terminu.

To niedobrze, ale i dobrze😊 Bo choć opóźnienie w transpozycji narażało Polskę na postępowania o naruszenie prawa i potencjalne kary finansowe, dało ono jednocześnie możliwość obserwacji, jak inne kraje członkowskie, które wdrożyły przepisy wcześniej, radzą sobie z wyzwaniami praktycznymi i lukami interpretacyjnymi. Mogło to pozwolić na uniknięcie części błędów wdrożeniowych. Niestety, proces legislacyjny stał się również polem do politycznych kompromisów, czego przykładem jest wyłączenie z zakresu ustawy prawa pracy. Moim zdaniem, stanowi to kluczowy element kontekstu, pozwalający zrozumieć unikatowe cechy polskiej ustawy, które odróżniają ją od implementacji w wielu innych krajach europejskich.

Co ostatecznie znalazło się w Ustawie? Oto krótka powtórka.

Definicja i warunki objęcia ochroną: kto i co może zgłaszać?

Ustawa definiuje sygnalistę jako osobę fizyczną, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa, którą uzyskała w kontekście związanym z pracą. Nowe przepisy zapewniają szeroki zakres ochrony, obejmujący różnorodne formy zatrudnienia i pełnionej funkcji. Ochroną objęci są m.in. pracownicy, pracownicy tymczasowi, osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (w tym na podstawie umów cywilnoprawnych), stażyści, wolontariusze, a nawet przedsiębiorcy, akcjonariusze, wspólnicy czy członkowie organów spółek. Co istotne, ochrona prawna dotyczy również byłych pracowników, którzy zgłosili nieprawidłowości po ustaniu stosunku pracy.

Przedmiotem zgłoszenia może być szeroki katalog naruszeń prawa, obejmujący dziedziny takie jak: korupcja, pranie pieniędzy i finansowanie terroryzmu, bezpieczeństwo transportu, ochrona środowiska, bezpieczeństwo żywności, zdrowie publiczne, ochrona konsumentów, ochrona prywatności i danych osobowych, czy interesy finansowe Skarbu Państwa i Unii Europejskiej.

Kluczowe obowiązki dla podmiotów prawnych po 25.09.2024 r.

Zgodnie z ustawą, podmioty prawne, zarówno z sektora prywatnego, jak i publicznego, zatrudniające co najmniej 50 osób, mają obowiązek wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych. Istnieją pewne wyjątki, np. jednostki organizacyjne gmin lub powiatów z liczbą mieszkańców poniżej 10 tys. nie są objęte tym obowiązkiem. Wyjątku nie stosuje się natomiast wobec podmiotów działających w sektorze usług, produktów i rynków finansowych oraz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, które muszą wdrożyć odpowiednie procedury bez względu na liczbę zatrudnionych.

Ustawa przewiduje trzy niezależne kanały zgłaszania nieprawidłowości:

Zgłoszenia wewnętrzne – dokonywane w ramach danej organizacji, do wyznaczonej do tego celu osoby lub jednostki organizacyjnej.
Zgłoszenia zewnętrzne – przekazywane do odpowiednich organów publicznych.
Ujawnienie publiczne – podanie informacji o naruszeniu do wiadomości publicznej, np. za pośrednictwem mediów, dopuszczalne tylko w szczególnych przypadkach.

Niewypełnienie ustawowych obowiązków, takich jak brak ustanowienia procedury zgłoszeń wewnętrznych, grozi karą grzywny.Zdecydowanie surowsze kary, w tym kara pozbawienia wolności do roku, grożą za ujawnienie tożsamości sygnalisty.

Polski krajobraz prawny po wdrożeniu Ustawy: działania Organów Publicznych i praktyka

Brak formalnego orzecznictwa sądowego i jego implikacje

Z uwagi na bardzo krótki okres obowiązywania ustawy o ochronie sygnalistów w Polsce, nie istnieje formalne orzecznictwo sądowe, które mogłoby interpretować jej przepisy. Jednak brak wyroków sądowych nie oznacza, że w praktyce istnieje próżnia prawna! W rzeczywistości, interpretacja i stosowanie ustawy są obecnie kształtowane przez komunikaty, wytyczne i procedury wdrażane przez kluczowe organy publiczne. Możemy powiedzieć, że pełnią one rolę „pierwszych sędziów” w stosowaniu nowych przepisów, dostarczając cenną, choć nieformalną, linię orzeczniczą, na której mogą opierać się podmioty prywatne i publiczne.

Działalność RPO

Rzecznik Praw Obywatelskich jest kluczową instytucją w polskim systemie ochrony sygnalistów. Jest odpowiedzialny za udzielanie wsparcia osobom zgłaszającym naruszenia oraz jest jednym z głównych adresatów zgłoszeń zewnętrznych. W celu sprawnej obsługi nowych zadań, w Biurze RPO powołano specjalny Zespół do spraw Sygnalistów. Biuro RPO określiło tryb postępowania w przypadku zgłoszeń zewnętrznych, wydając w tym celu Zarządzenie Nr 67/2024. Zespół RPO udostępnił szereg kanałów komunikacji, w tym adres do korespondencji, infolinię telefoniczną oraz formularz zgłoszeń zewnętrznych i formularz wniosku o poradę prawną.

Ale… Warto zwrócić uwagę, że RPO ma obowiązek zawiadomić prokuraturę w przypadku celowo dokonanych zgłoszeń opartych na nieprawdziwych informacjach. RPO zapewnia poufność danych, a dane osobowe sygnalisty, które mogłyby go zidentyfikować, są ujawniane wyłącznie osobom upoważnionym lub na żądanie organów takich jak policja czy prokuratura, w celu zagwarantowania prawa do obrony osoby, której dotyczy zgłoszenie.

Stanowisko UODO

Prezes Urzędu Ochrony Danych Osobowych jest właściwym organem do przyjmowania zgłoszeń z zakresu ochrony danych osobowych. Należy zaznaczyć, że UODO nie rozpatruje zgłoszeń dokonanych anonimowo. Dodatkowo, UODO opublikował wytyczne dotyczące praktycznych aspektów przetwarzania danych osobowych w ramach systemu zgłoszeń. Wskazał na kluczowe wymogi RODO, w tym na konieczność przeprowadzenia oceny skutków dla ochrony danych (DPIA) w przypadku wdrożenia systemów dla sygnalistów.

Działalność PIP

Państwowa Inspekcja Pracy uruchomiła infolinię z bezpłatnymi poradami prawnymi z zakresu uprawnień pracowniczych wynikających z nowej ustawy o ochronie sygnalistów. Komunikat PIP wskazuje, że sygnalista jest chroniony przed mobbingiem, dyskryminacją czy bezprawnym zwolnieniem, a instytucja udziela porad dotyczących uprawnień w kontekście działań odwetowych. Jeśli jesteś lub planujesz być sygnalistą, warto to zapamiętać😊

Identyfikacja luk prawnych i kluczowych wyzwań interpretacyjnych

Najważniejsza luka: wyłączenie prawa pracy z katalogu naruszeń

Jedną z najbardziej znaczących luk w polskiej ustawie jest wyłączenie prawa pracy z katalogu naruszeń podlegających zgłoszeniu. Decyzja ta zapadła w procesie legislacyjnym, kiedy Sejm zatwierdził poprawki Senatu, usuwające ten obszar z katalogu objętego ochroną. Minister rodziny, pracy i polityki społecznej, Agnieszka Dziemianowicz-Bąk, krytykowała tę decyzję, twierdząc, że „wypacza ona sens ochrony sygnalistów”, szczególnie w kontekście takich naruszeń jak molestowanie seksualne, zaniżanie wynagrodzeń, dyskryminacja czy nieprzestrzeganie przepisów BHP. Minister wskazywała, że te naruszenia mogą bezpośrednio wpływać na zdrowie, a nawet życie pracowników. Z kolei strona pracodawców, w tym Konfederacja Lewiatan, postulowała usunięcie prawa pracy z katalogu, uznając to za jeden z kluczowych postulatów.

Wyłączenie prawa pracy z zakresu ustawy to nie tylko techniczny mankament prawny. Dlaczego? Usunięcie z ochrony najczęstszych naruszeń, z którymi pracownicy spotykają się na co dzień, takich jak mobbing, dyskryminacja czy nierówne traktowanie, sprawia, że motywacja do korzystania z kanałów wewnętrznych znacząco spada. W efekcie system, który miał służyć budowaniu zaufania i wczesnemu wychwytywaniu problemów, może nie spełnić swojej funkcji. Zamiast tego zwiększa się prawdopodobieństwo, że poważniejsze nieprawidłowości objęte ustawą zostaną od razu zgłoszone do organów zewnętrznych albo ujawnione publicznie. To z kolei podnosi ryzyko finansowe i reputacyjne dla organizacji. Trzeba pamiętać, że dyrektywa unijna została pomyślana jako narzędzie realnej ochrony sygnalistów i zachęty do rozwiązywania spraw na najwcześniejszym etapie. Należy zadać pytanie, czy ograniczając jej zakres w tak kluczowym obszarze, polski ustawodawca nie oddalił się od „ducha dyrektywy” i pozbawił organizacje skutecznego narzędzia do prewencji i samonaprawy.

Działania odwetowe i fałszywe zgłoszenia

Ustawa wprowadza szeroki katalog działań, które są uznawane za odwetowe i są wobec sygnalistów surowo zakazane. Katalog ten obejmuje m.in. odmowę nawiązania lub wypowiedzenie stosunku pracy, obniżenie wynagrodzenia, wstrzymanie awansu, mobbing, dyskryminację, a także przymus, zastraszanie lub wykluczenie. Ochrona obejmuje również osoby pomagające w dokonaniu zgłoszenia oraz osoby blisko powiązane z sygnalistą, które mogą być narażone na działania odwetowe, np. współpracownicy czy osoby najbliższe.

Z drugiej strony, ustawa stara się chronić pracodawców przed nadużyciami. Przewiduje sankcje karne, w tym do 2 lat pozbawienia wolności, za celowe zgłoszenie lub ujawnienie publiczne informacji, do których nie doszło, co ma na celu ochronę przed bezpodstawnymi oskarżeniami i pomówieniami. Sygnalista, który dokonał fałszywego zgłoszenia, może być pociągnięty do odpowiedzialności cywilnej i karnej, w tym do zapłaty odszkodowania na rzecz organizacji.

Taka konstrukcja, choć ma na celu zapewnienie równowagi pomiędzy interesem sygnalistów i pracodawców, może w praktyce tworzyć lukę – ryzyko, że perspektywa surowych sankcji za ewentualne błędne lub nieudowodnione zgłoszenie zniechęci pracowników do reagowania i spowoduje bierną postawę wobec naruszeń.

Trendy w Unii Europejskiej

Stan implementacji Dyrektywy w państwach członkowskich

Wszystkie 27 państw członkowskich Unii Europejskiej przyjęło ustawy transponujące Dyrektywę o ochronie sygnalistów, choć większość z nich uczyniła to z opóźnieniem. Opóźnienia te nie uszły uwadze Komisji Europejskiej, która wszczęła postępowania o naruszenie prawa, a w niektórych przypadkach doprowadziły do nałożenia przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) znaczących kar finansowych na państwa członkowskie.

Ewolucja orzecznictwa europejskiego i jej znaczenie dla Polski

Wartościowe wskazówki interpretacyjne, na które polskie sądy mogą się powoływać, można znaleźć w orzecznictwie europejskim. Przykładem jest wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Halet v. Luksemburg, który stanowi istotne zwycięstwo dla sygnalistów.Trybunał potwierdził w nim, że pojęcie „interesu publicznego” jest szerokie i obejmuje nie tylko czyny nielegalne, ale również działania „naganne”, które mogą prowadzić do publicznej debaty.

Sprawa ta dotyczyła Raphaëla Haleta, jednego z sygnalistów w aferze LuxLeaks. Halet, pracownik PricewaterhouseCoopers, ujawnił poufne dokumenty dotyczące praktyk podatkowych w Luksemburgu, które pozwalały wielkim międzynarodowym firmom unikać podatków w innych krajach UE. Został za to skazany w Luksemburgu, ale wniósł sprawę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. W 2023 r. Wielka Izba ETPC orzekła, że Luksemburg naruszył jego prawo do wolności wypowiedzi (art. 10 EKPC). Trybunał podkreślił, że działania Haleta miały istotny interes publiczny i powinien on być chroniony jako sygnalista.

Podobnie, w wyroku Sądu UE w sprawie TU v. Parlament, Sąd orzekł, że status sygnalisty jest nabywany automatycznie w momencie dokonania zgłoszenia, bez potrzeby wydawania formalnej decyzji przez administrację.

Sprawa dotyczyła pracownika Parlamentu Europejskiego, który dokonał zgłoszenia naruszeń i domagał się ochrony jako sygnalista. Parlament nie wydał w tej sprawie formalnej decyzji o przyznaniu statusu, co oznaczało w praktyce, że sygnalista był pozbawiony pewnej ochrony.

Sąd orzekł, że status sygnalisty nabywa się automatycznie w momencie dokonania zgłoszenia, bez potrzeby wydawania formalnej decyzji przez administrację. Wyrok ten ma duże znaczenie praktyczne, bo podkreśla, że ochrona sygnalisty w instytucjach UE działa od chwili zgłoszenia i nie może być uzależniona od uznania organów.

Orzeczenia te, choć nie są bezpośrednio wiążące dla polskich sądów krajowych, stanowią silne precedensy, które promują pro-sygnalistyczne podejście i szerokie rozumienie ochrony. Wyłączenie prawa pracy w polskiej ustawie jest w sprzeczności z tą ewolucją orzecznictwa, która skłania się ku szerszemu zakresowi naruszeń objętych ochroną. W przyszłości, w przypadku sporu, polskie sądy będą mogły i powinny brać pod uwagę te trendy, co może prowadzić do presji na reinterpretację lub zmianę polskiego prawa.

Porównanie modeli implementacyjnych: Niemcy, Francja, Holandia i Hiszpania

Wdrożenia dyrektywy o ochronie sygnalistów w krajach UE różnią się znacznie, tworząc mozaikę podejść.

Niemiecka ustawa, Hinweisgeberschutzgesetz, koncentruje się na obowiązku stosowania wewnętrznych kanałów zgłoszeń i ostrożnie podchodzi do anonimowości. Jednocześnie wprowadza szerszy katalog naruszeń niż przewidziany w samej dyrektywie – obejmuje nie tylko przestępstwa, ale również poważne wykroczenia administracyjne zagrażające życiu, zdrowiu czy prawom pracowników oraz naruszenia wynikające z prawa krajowego i przepisów UE transponowanych do niemieckiego porządku prawnego.

Francja przyjęła scentralizowany model z udziałem Défenseur des Droits, czyli niezależnego organu konstytucyjnego pełniącego rolę rzecznika praw obywatelskich, który przyjmuje i rozpatruje zgłoszenia oraz wspiera sygnalistów w dochodzeniu ich ochrony. System przewiduje także formalną akceptację zgłoszeń anonimowych. Jednocześnie Francja rozszerzyła katalog naruszeń poza minimum określone w dyrektywie, obejmując nie tylko naruszenia prawa UE i prawa krajowego, ale także wszelkie działania lub zaniechania zagrażające interesowi ogólnemu, co sprawia, że ochrona sygnalistów ma tam szerszy zakres niż w wielu innych państwach UE.

Holandia zapewnia sygnalistom większą elastyczność, nie wymagając zgłaszania wewnętrznego przed zewnętrznym, a dodatkowo gwarantuje im prawo do bezpłatnej pomocy prawnej. Zakres ochrony obejmuje zarówno naruszenia prawa unijnego, jak i poważne naruszenia prawa krajowego oraz działania godzące w interes publiczny, co sprawia, że regulacja obejmuje szerszy katalog sytuacji niż sama dyrektywa.

Hiszpania wprowadziła z kolei niezależny organ (AIPI) i surowe sankcje za naruszenia obowiązków ustawowych, takich jak utworzenie i prowadzenie kanałów zgłoszeń, zapewnienie poufności i ochrony przed odwetem czy prawidłowe rejestrowanie i obsługa zgłoszeń, rozszerzając przy tym katalog spraw podlegających zgłoszeniu o poważne naruszenia prawa krajowego, w tym przestępstwa oraz wykroczenia administracyjne skutkujące szkodą dla sektora publicznego lub systemu ubezpieczeń społecznych.

Na tym tle polska ustawa, oparta przede wszystkim na procedurach wewnętrznych i braku obowiązku przyjmowania anonimowych zgłoszeń przez UODO, najbliższa jest modelowi niemieckiemu. Jednocześnie poprzez wyłączenie prawa pracy z katalogu naruszeń podlegających zgłaszaniu, rozwiązanie przyjęte w Polsce zapewnia sygnalistom słabszą ochronę niż przewiduje wiele implementacji w innych państwach UE.

Rok po wejściu ustawy o ochronie sygnalistów w życie

Stanowisko PIP – luka w ochronie prawa pracy

Po roku funkcjonowania nowych przepisów o ochronie sygnalistów, Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki podsumowuje doświadczenia Państwowej Inspekcji Pracy słowem „niedosyt”. Inspektorat zauważa, że niewielka liczba kierowanych do niego i do Rzecznika Praw Obywatelskich spraw sugeruje, że regulacje wymagają „doprecyzowania, a może nawet rozwinięcia”. Zdaniem PIP, jednym z głównych powodów małej skali działania systemu jest niska świadomość społeczna oraz obawy pracowników przed działaniami odwetowymi ze strony pracodawców, takimi jak mobbing, degradacja czy nierówne traktowanie, które są rzeczywistym zagrożeniem dla osób zgłaszających nieprawidłowości.

Główny Inspektor Pracy zwraca uwagę na istotny brak w ustawie – obecnie nie obejmuje ona zgłoszeń związanych z łamaniem prawa pracy. Marcin Stanecki uważa, że warto rozważyć włączenie do systemu ochrony zgłoszeń dotyczących bezpieczeństwa i zdrowia zatrudnionych, argumentując to ciągle wysoką liczbą wypadków przy pracy w Polsce. PIP obecnie traktuje sygnały od osób określających się jako sygnaliści, a dotyczące naruszeń prawa pracy, jako standardowe skargi pracownicze. Mimo to, Inspekcja Pracy wspiera takie osoby i podejmuje działania mające na celu ochronę ich praw związanych z zatrudnieniem, na wypadek gdyby stały się one ofiarami działań odwetowych po zgłoszeniu nieprawidłowości do odpowiednich urzędów.

Sygnaliści po roku funkcjonowania nowych przepisów w liczbach

Dane liczbowe, zebrane po roku funkcjonowania nowych przepisów, potwierdzają niski zasięg systemu ochrony sygnalistów. Do Biura Rzecznika Praw Obywatelskich do 23 września 2025 roku wpłynęło łącznie 550 informacji o nieprawidłowościach, z których jedynie 170 zostało formalnie zakwalifikowanych jako zgłoszenia zewnętrzne sygnalisty w rozumieniu ustawy. Państwowa Inspekcja Pracy odnotowała w ciągu ostatniego roku 38 skarg od osób zgłaszających się jako sygnaliści. W związku z nimi, inspektorzy pracy przeprowadzili 21 kontroli u pracodawców, nie nakładając dotychczas żadnych kar. Ponadto, prawnicy inspekcyjni udzielili 181 porad osobom zainteresowanym funkcjonowaniem ustawy, głównie w zakresie ochrony przed ewentualnymi działaniami odwetowymi.

Należy podkreślić, że obecna publiczna ocena skuteczności i skali zgłoszeń zewnętrznych opiera się niemal wyłącznie na danych publikowanych przez RPO i PIP. Wynika to z faktu, że statutowy termin przekazania Rzecznikowi Praw Obywatelskich sprawozdań zawierających dane statystyczne zebrane przez inne organy publiczne za lata 2024 i 2025 upływa dopiero 31 marca 2026 roku. Warto też przypomnieć, że w przeciwieństwie do zgłoszeń wewnętrznych, przepisy dotyczące zgłoszeń zewnętrznych, weszły w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy.

Wnioski i perspektywy na przyszłość

Polska ustawa o ochronie sygnalistów, choć jest kluczowym krokiem w transpozycji Dyrektywy, w pierwszych miesiącach jej obowiązywania ujawniła szereg wyzwań. Głównym z nich jest brak formalnego orzecznictwa, co sprawia, że to komunikaty i wytyczne organów publicznych, takich jak RPO czy UODO, są obecnie jedynym źródłem praktycznej interpretacji przepisów. Najbardziej znaczącą i kontrowersyjną luką prawną jest wyłączenie prawa pracy z katalogu naruszeń, co stanowi fundamentalne odstępstwo od celów Dyrektywy i może podważać zaufanie do wewnętrznych procedur.

Jakie są nasze doświadczenia w Sygnanet? Widać wyraźnie, że procedury przyjmowania zgłoszeń kształtują się bardzo różnie – część organizacji decyduje się na ich rozszerzenie o naruszenia prawa pracy, a część pozostaje przy literalnym minimum. Te ostatnie muszą jednak liczyć się z ryzykiem, że ograniczenia te mogą obrócić się przeciwko nim, bo w praktyce mogą promować zgłoszenia zewnętrzne lub publiczne. Podobne wątpliwości pojawiają się przy zgłoszeniach anonimowych – wiele osób odpowiedzialnych za procedowanie zgłoszeń zastanawia się, czy muszą je rozpatrywać. A przecież jeśli sprawa jest poważna i dotyczy interesu firmy, to znaczenie ma jej rozwiązanie, a nie fakt, czy sygnalista podpisał się imieniem i nazwiskiem.

Nie można też pominąć aspektu kulturowego: sygnaliści bywają wciąż postrzegani jako „donosiciele”, choć w rzeczywistości zgłoszenia objęte ustawą dotyczą zwykle spraw o dużym ciężarze gatunkowym – poważnych naruszeń prawa, bezpieczeństwa czy finansów. To sygnały o potencjalnych kryzysach, które mogą mieć realne konsekwencje dla organizacji i jej otoczenia. Osoba, która decyduje się je ujawnić, podejmuje ryzyko po to, by chronić interes wspólny i dać firmie szansę na reakcję, zanim problem wymknie się spod kontroli.

Z tego względu jednym z najważniejszych wyzwań na przyszłość będzie zbudowanie kultury zaufania i dojrzałego podejścia do procedur, tak by pracownicy widzieli w nich realne narzędzie ochrony, a nie tylko formalny obowiązek. Ostateczna skuteczność ustawy w Polsce będzie w dużym stopniu zależała od tego, jak organizacje podejdą do wdrożeń – czy potraktują je jako minimum zgodności z przepisami, czy jako okazję do wzmacniania transparentności i wewnętrznego dialogu.

Źródła:

https://www.prawo.pl/kadry/ustawa-o-ochronie-sygnalistow-opublikowana-od-kiedy-obowiazuje,527127.html

https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/ustawa-o-ochronie-sygnalistow-juz-obowiazuje

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32019L1937

https://www.prawo.pl/kadry/sygnalisci-ke-skierowala-do-tsue-sprawe-przeciwko-polsce,519845.html

https://dziennikustaw.gov.pl/DU/2024/928

https://www.gov.pl/web/sygnalisci

https://uodo.gov.pl/pl/138/3271

https://uodo.gov.pl/pl/503/3485